Kiel birdoj scias kien migri?
Ĉu vi iam rigardis la ĉielon en aŭtuna vespero, kiam super vi pasas longa vico da birdoj, kaj vi pensis: kiel ili scias, kien iri? Ili ne havas mapon enpoŝe, neniu klarigas al ili la vojon, tamen ĉiujare ili refaras la saman longan vojaĝon, foje milojn da kilometroj.
271/272
25-11-2025
05:13
Aŭtveturantoj pretas por releviĝo de fizikaj regiloj
Kiam vi eniras novan aŭton hodiaŭ, ofte la interno aspektas pli kiel granda telefono ol tradicia veturilo.
270/272
13-11-2025
03:24
La stranga historio de la Princlando Ekstera Baldonio
Ne malofte oni aŭdas pri misteraj lokoj, kiuj surmapiĝas kvazaŭ hazarde. Sed malgranda insulo ĉe la suda bordo de la kanada provinco Nov-Skotio havas historion tiel mirindan kaj ridindan, ke oni preskaŭ ne kredus ĝin
269/272
04-11-2025
03:00
Senfina kresko
Dum jardekoj oni ripetas, ke la ekonomio devas kreski. Kresko fariĝis kvazaŭ magio: se ĝi daŭras, ĉio aspektas bone; se ĝi haltas, ni timas krizon. Sed ĉu senfina kresko estas ebla sur planedo kun limoj? Tiu demando, iam filozofia, nun fariĝas tre praktika.
268/272
24-10-2025
03:11
Kiam oni cedas al tiranoj
Kiam oni alfrontas brutulon, la plej facila reago ofte ŝajnas esti simple cedi. Oni pensas: se mi ne kontraŭstaros, eble li kvietiĝos. Tia ideo estas tre homa, ĉar ni nature deziras eviti konflikton.
267/272
22-10-2025
02:36
Nia timo pri enuo
Iam, kiam mi estis infano, enuo estis tute normala afero. Oni diris “Mi enuas”, kaj la mondo respondis per silento. Nenio okazis, do oni devis elpensi ion mem. Eble desegni, promeni aŭ simple kuŝi surplanke kaj rigardi la plafonon. Tio ne ŝajnis tragedio. Estis spaco, en kiu io povis naskiĝi.
266/272
04-10-2025
3:30
Sonĝeto en la nokto
Iam ni ĉiuj ekkonas tiun strangan momenton, kiam ni kuŝas inter dormo kaj vekiĝo. La ĉambro silentas, la horloĝo daŭre tiktakas, kaj subite malfermiĝas pordo al alia mondo. En sonĝo oni ne bezonas klarigon. Ĉio okazas nature, kvazaŭ la plej strangaj ideoj estus ĉiutagaĵoj.
265/272
15-08-2025
3:35
Matenmanĝoj tra la mondo
Rigardo al matenmanĝoj tra la mondo kaj kiel tiu ĉi unua manĝo de la tago montras niajn kutimojn, kulturon kaj vivritmon. Ĉu vi preferas kaĉon, panon aŭ nenion?
264/272
10-08-2025
3:34
La danĝero de komforta mensogo
Kelkfoje mensogo aspektas bela, brila, kaj komforta. Sed sub la glata surfaco troviĝas malpleneco. Ĉi tiu rakonto esploras la danĝeron de vivado en iluzio, kie la vero estas forgesita pro falsa sento de sekureco.
263/272
05-08-2025
3:52
Kial timi estas amuze?
Kial homoj ĝuas timiĝon? Ni esploras kial ni ĝuas hororfilmojn kaj ondofervojojn, kaj kiel timo povas kaŭzi plezuron, pliigi memestimon, kaj fortigi rilatojn kun aliaj: ĉio sen vera danĝero.
262/272
30-07-2025
3:37
Sana socio
Kio vere signifas esti sana socio? Ni esploras la ideon, ke sano ne estas nur afero de kuracado, sed ankaŭ de prevento, subteno kaj komuna respondeco. Ni rigardas ekzemplojn, en kiuj ĉiuj ricevas prizorgon, sen pagi.
261/272
25-07-2025
03:28
Pli da mikroplastoj en vitraj boteloj?
Nova esploro el Francio montras, ke trinkaĵoj en vitraj boteloj povas enhavi eĉ pli da mikroplastoj ol tiuj en plastaj. La kialo surprizas: temas pri la kovriloj. Jen simpla klarigo de la trovitaĵoj.
260/272
20-07-2025
03:25
Etikaj piratoj kaj la reguloj de rabistoj
Ĉu vi sciis ke piratoj ofte vivis laŭ strikta, interkonsentita kodo de reguloj? Ili voĉdonis, dividis trezoron egale, kaj eĉ zorgis pri la vunditoj. Tiu epizodo malkaŝas la surprize justan flankon de la pirata mondo.
259/272
15-07-2025
03:10
Ĉu la luno influas nin?
Multaj homoj kredas, ke la plenluno influas humoron, dormon kaj eĉ krimon. Sed ĉu vere ekzistas scienca bazo por tiuj kredoj? Ni esploras la faktojn, la mitojn, kaj la misteran forton de la luno.
258/272
10-07-2025
03:26
Urboj sen mono: ĉu ili funkcias?
Ĉu eblas vivi en komunumo kie mono ne gravas? Ni esploras kelkajn lokojn kie homoj provis krei pli egalecajn sociojn sen merkata konkurenco: inter ili, Freetown Christiania kaj la hispana vilaĝo Marinaleda.
257/272
05-07-2025
03:39
Ĉu AI malfortigas la cerbon?
Nova studo de universitato MIT montras kiel nia cerba aktiveco ŝanĝiĝas laŭ tio ĉu ni uzas AI, Google aŭ nenion dum verkado. Malkovru kial nia uzmaniero pri teknologio gravas pli ol ni pensas.
256/272
30-06-2025
3:48
Publika akvo kaj la rajto trinki
Hodiaŭ, trinki akvon el publika fontano ŝajnas normale. Sed malantaŭ tiu simpla ago troviĝas longa historio de teknikaj inventoj, socia lukto kaj ideoj pri justeco. Ni esploru akvon, kaj kial ĝi gravas ĉiel.
255/272
25-06-2025
03:23
Kiam malrapido estis lukso
Hodiaŭ oni ofte laŭdas rapidecon, sed en la pasinteco, malrapideco estis signo de riĉeco kaj socia rango. Ni esploras, kiel la ritmo de la vivo iam montris rangon, kaj kial tio ŝanĝiĝis.
254/272
20-06-2025
03:36
La fina venko kontraŭ mallumo
Kiam homoj eklernis regi la lumon, la nokto ne plu estis tute malluma. De gaslampoj ĝis elektro, la mondo transformiĝis. Ni esploras kiel artefarita lumo ŝanĝis nian vivon, dormon, kaj urbajn pejzaĝojn.
253/272
15-06-2025
03:28
Kiam virinoj diris “ne” al la voĉdonrajto
Ne ĉiuj virinoj subtenis la ideon de virina voĉdonrajto. Iuj virinoj aktive kontraŭis ĝin, kun surprizaj kaj kompleksaj kialoj. En ĉi tiu epizodo, ni esploras tiun malpli konatan flankon de la historio.
252/272
10-06-2025
03:40
Lernejo sen reguloj: ĉu tio vere funkcias?
Ĉu infanoj vere lernas se oni ne devigas ilin? Tiu demando troviĝas en la koro de Summerhill, nekutima lernejo en Britio kie infanoj mem decidas ĉu studi aŭ ludi – sen punoj, sen devigo.
251/272
05-06-2025
03:34
Guano: la fekaĵo kiu regis la mondon
En la 19-a jarcento, birdfekaĵo nomata guano fariĝis trezoro. Tiu simpla substanco influis politikon, ekonomion kaj eĉ kaŭzis militon. Ni rakontas la surprizan historion de la guano-imperioj.
250/272
31-05-2025
04:04
Subtekstigado: de manaj klavoj ĝis AI
Subtekstigado evoluis de apartaj aparatoj por tajpi dialogojn en televido ĝis nuntempa AI-subtenata teknologio. Ni rakontas la historion de subtekstoj kaj kiel ili fariĝis parto de nia ĉiutaga spektado.
249/272
28-05-2025
05:20
Intervjuo: Kiel AI ŝanĝas lingvolernadon?
En ĉi tiu intervjuo kun ChatGPT, ni esploras kiel artefarita intelekto influas lingvolernadon. La diskuto tuŝas interparoladon, instruadon, teknologiajn eblojn, kaj la neceson eviti troan dependecon de AI.